1-Kelam ve Unsurları - الكلام وما يتألّف منه

Kelam ve Unsurları - الكلام وما يتألّف منه

S1: Kelam’ın tarifini yapınız.

C1: Bir anlamın tamamlandığı ve kullanılan cümlenin devamında sukut edilmesiyle anlam eksikliği hissedilmeyen lafızlardır. Örn:

Zeyd geldi.	جاء زيدٌ
Bu çalışkan bir öğrencidir.	هذا طالبٌ مجتهدٌ
Dosdoğru ol.	استقمْ

nahivciler,

Şayet Zeyd gelirse…	إن جاء زيدٌ
Ev	البيت

gibi yarım kalmış cümleleri ve anlamlı tek lafızları kelam olarak kabul etmezler.

S2: Lafız ne demektir ?

C2: Anlamlı olsun anlamsız olsun ağızdan çıkan ve harflerle temsil edilen ses gruplarıdır.

جَرُل	دَيْزُ	رجل	زيد
anlamsız.	anlamsız	Erkek kişi - anlamlı	Özel isim – anlamlı

Not: Türkçe’de Kars, Fars, Hars ve Mars’ın anlamı olmakla birlikte Jars, Cars, Çars ve Lars gibi lafızların anlamı bulunmamaktadır. Anlamı olan bu lafızlara kelime, anlamı olmayan diğer lafızlara ise mühmel denilmektedir.

Lafız kavramı kelam, kelime ve kelim kavramlarını kuşatmaktadır.

S3: Kelim ne demektir, nelerden oluşur?

C3: Anlamı tamamlanan ya da tamamlanmayan ve en az üç kelimeden oluşan cümlelerdir. Tekil unsuru kelimedir ve bir ism-i cinstir.

Bu öğrenci çalışkandır.	هذا الطالب مجتهدٌ
Şayet Zeyd gelirse…	إن جاء زيدٌ

S4: Kelam’ı oluşturan asgarî unsurlar nelerdir?

C4: Kelam, tam bir anlam ifade etmek kaydıyla en az iki kelimeden oluşur. Bu kelimeler isim + isim veya fiil + isim’den oluşabilir.

İsim + isim: Muhammed çalışkandır.	محمد مجتهدٌ
Fiil + isim: Zeyd ayağı kalktı.	قام زيدٌ

S5: Kelam’ın telif edildiği unsurları sayınız.

C5: Kelam: isim, fiil ve cümlelerin çeşitli birlikteliklerinden oluşur.

1.      İsim + isim.

2.      Fiil + isim.

3.      Fiil + isim + isim.

4.      Fiil + isim + isim + isim.

5.      Fiil + isim + isim + isim +isim.

6.      Cümle + cümle.

1.      İsim + isim unsurunun 4 ayrı formu vardır.

a.       Mübteda + haber.

Muhammed çalışkandır.

محمد مجتهد

b.      Mübteda + fâil (sedde mesedde’l-haber).

İki Zeyd de ayakta mıdır?

أقائم الزيدان

c.       Mübteda + nâib-i fail (sedde mesedde’l-haber).

Senin iki kardeşin de dövülmüş mü?

أمضروب أخواك

d.      İsim fiil + fail.

Vadi çok uzakta kaldı.

هيهات العقيقُ

2.      Fiil + isim unsurunun 2 ayrı formu vardır.

a.       Fiil + fâil.

Zeyd geldi.

جاء زيدٌ

b.      Fiil + nâib-i fâil.

Zeyd dövüldü.

ضُرِب زيدٌ

3.      Fiil + isim + isim unsurunun sadece bir formu vardır. Bu da kâne ve kardeşleridir. ( كان وأخواتها )

Öğrenci hasta idi.

كان الطالبُ مريضاً

4.      Fiil + isim + isim + isim unsurunun sadece bir tane formu vardır. Bu da zanne ve kardeşleridir. ( ظن وأخواتها )

Öğrenci, öğretmenin hasta olduğunu zannetti.

ظنَّ الطالبُ المدرسَ مريضاً

5.      Fiil + isim + isim + isim +isim unsurunun sadece bir tane formu vardır. Bu da e’leme ve kardeşleridir. ( أَعْلَمَ وأخواتها )

Asker, komutana düşmanın geldiğini bildirdi.

أعلم الجنديُّ القائدَ العدوَّ قادماً

6.      Cümle + cümle unsuru için iki ayrı form vardır.

a.       Şart cevap cümlesi

Şayet Muhammed gelseydi ona ikram edecektim.

إن جاء محمد أكرمته

b.      Yemin cevap cümlesi.

Allah’a yemin olsun çok çalışacağım.

أقسمُ بالله لأجتهدَنَّ

                                                                                         

S6: Kelimenin tarifini yapınız.

C6: Kelime, müfred bir manaya tayin edilmiş lafızdır.

فرس	رجل	محمد
at	adam	Muhammed

örneklerinde olduğu gibi.

Anlamsız olan دَيْزٌ lafzı kelime değildir. Anlamı olmayan lafızlara mühmel denilir.

Not: Ağızdan çıkan ve harflerle temsil edilen her türlü ses grubuna lafız denir. Bu lafızların anlamlı olanlarına kavil, anlamsız olanlarına mühmel denilir. Kavil, yani söz müfred ve mürekkeb manayı kuşatması bakımından ikiye ayrılır. Mana müfred yani tekil ise buna kelime denilir. Eğer mana mürekkepse…..

S7: Kelimenin kısımları nelerdir? Her bir kısmı açıklayınız.

C7: Kelime, isim, fiil ve harf olmak üzere üç kısma ayrılır.

İsim: Herhangi biri zaman dilimi ile ilişkisi olmayıp kendi başına müstakil bir manaya delalet eden kelimelere denir. 

كتاب	قلم
kitap	kalem

örneklerinde olduğu gibi.

Fiil: Geçmiş, gelecek veya şimdiki zamandan biri ile ilişkili olup kendi başına müstakil bir manaya delalet eden kelimelere denir.

قُمْ	يقومُ	قامَ
Ayağa kalk. Emir.	Ayakta dikiliyor. Fiil-i müzari.	Ayağa kalktı. Fiil-i mazi.

örneklerinde olduğu gibi.

Harf: Kendi başına müstakil bir manaya delalet etmeyen kelimelere denir. Türkçede edat olarak ifade edilen bu kelimeler cümle içerisinde anlam kazanır.

لا

هَلْ

لَمْ

إنَّ

örneklerinde olduğu gibi.

S8: Kavil’in tarifini yapınız.

C8: Kavil, müfred olsun mürekkep olsun tam bir mana ifade eden lafızlara denir. Bu tanıma göre kelam ve kelime kavramları kavil’in altına girmektedir.

Not: Bir başka tarife göre tam bir mana ifade etmeyen kelime gruplarına da kavil denir. Bu tanıma göre kelam, kelime ve kelim kavramları kavil’in altına girmektedir.

S9: Kelime kavramı günlük hayatta başka manalarda kullanılır mı?

C9: Evet, örneğin kelime-i tevhid ifadesi aslında bir kelamdır = sözdür.

لا إله إلا الله

Kelime-i tevhid toplamda 4 kelimeden oluşan bir kelamdır.

ألقى الخطيبُ كلمةً

Konuşmacı bir söz söyledi.

örneklerinde olduğu üzere kelime kavramı cümle ve söz anlamlarında kullanılmıştır.

S10: Kelam, kelim, kelime ve kavil’e örnekler veriniz.

C10:

Kelam, kelim ve kavil.	Muhammed’i gördüm.	رأيت محمداً
Kelam ve kavil.	Zeyd ayaktadır..	زَيدٌ قَائمٌ
Kelam, kelim ve kavil.	Sonuçlar sayfalarda göründü.	ظهرت النتائج في الصحف
Kelim ve kavil.	Su hazır olduğunda..	إذا حضر الماء
Kelime ve kavil.	Adam	رجل

örneklerden anlaşıldığı üzere kavil kavramı diğer bütün kavramları kuşatmaktadır.

S11: İsm-i cinsin kaç türü vardır?

C11: 2 çeşittir.

a.       İsm-i cins-i cem’î: Kendisiyle tekili, kapalı te (ة ) veya ye (ي ) harfiyle ayrılır. Tek kelime ile ikiden çok şeylere delalet eder.

شجرة	شجر	بقرة	بَقَر
Ağaç (tekil is.)	Ağaç (cins is.)	İnek (tekil is.)	Sığır (cins is.)
عربي	عَرَب	تركي	تُرك
Arap (tekil is.)	Arap (cins is.)	Türk (tekil is.)	Türk (cins is.)

Not: İsm-i cins-i cem’î Türkçe’de ordu, Arapça’da kavim gibi topluluk isimlerine de söylenir. Türk kelimesi Türk milletine delalet ederken Türkî sadece bir Türk vatandaşına atfedilir.

b.      İsm-i cins-i ifrâdî: Aynı cinsten olup az veya çok hepsinin bir lafız ile anlamlandırıldığı  kelimelerdir.

عَسَل	زيت	ذَهَب	ماء
Bal	Zeytin yağı	Altın	Su

örneklerinde olduğu gibi..

Not: Diğer bir sınıflamaya göre ism-i cins üç çeşittir. İlk ikisine ek olarak ism-i cins-i âhâdî de vardır. Bu üçüncü kısım alem-i cins olarak da bilinir.

S12: Cem’-î teksir ile İsm-i cins-i cem’î arasındaki fark nedir?

C12: Aralarında iki yönden fark vardır.

1.      Cem’-i teksirler belirli cem’î kalıplarında gelir.

Cem’-i teksir vezni	Çoğul	Tekil
فُعُولٌ	وُجُوهٌ	وَجْهٌ
أفْعَالٌ	أحْجَارٌ	حَجَرٌ
فُعَّالٌ	رُكَّاعٌ	رَاكِعٌ

İsm-i cins-i cem’î olan  بَقَر ، وشَجَر ، وكَلِم gibi kelimelerde ise böyle bir kalıp ifadeler söz konusu değildir.

2.      Cümle içerisinde kullanılan cem’-i teksirlere müennes zamirler dönerken, ism-i cins-i cem’îlere müzekker zamirler döner. (dönmek = râcî’ olmak = refer etmek.)

C.T.: Ez-Zümer (39), 20.	لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِيَّةٌ
C.T.: Ankebut (29), 58.	وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ
İ.C.C.: El-Bakara (2), 70.	إِنَّ البَقَرَ تَشَابَهَ عَلَيْنَا
İ.C.C.: El-Fâtır (35), 10.	إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ

Not: Zümer suresindeki örnekte هَا müennes bir zamir olarak غُرَفٌ kelimesine râcî’dir. Ankebut suresindeki örnekte تَجْرِي fiili müennes, Bakara suresindeki örnekte تَشَابَهَ fiili müzekker ve Fâtır suresindeki örnekte يَصْعَدُ fiili yine müzekker surette gelmiştir.