6-Fiillerde Mu’reb ve Mebnî - المعربُ ، والمبنيُّ من الأفعالِ

Fiillerde Mu’reb ve Mebnî - المعربُ ، والمبنيُّ من الأفعالِ

S1. İ’rab isimler de mi yoksa fiillerde mi esastır.

C1. Bu konuda farklı görüşler olmakla birlikte asıl olan i’rab isimlerde asıl, fiillerde furu’dur.

S2. Mebnî fiiller nelerdir ?

C2.

1.      Mebni olduğunda ittifak olunanlar: Mazi fiiller.

a.       Fetha üzerine mebnî.  “ذَهَبَ”

b.      Sükün üzerine mebnî. “ذَهبْتُ”, “ذَهبْنَا” ve “ذَهبْنَ” gibi.. harekeli merfu zamir alan mazi fiiller.

c.       Damme üzerine mebnî. “ذهبُوا” gibi cem’iyet vav’ı alan mazi fiiler.

2.      Mebnî olduğunda ihtilaf olunanlar: Emir fiilleri.

a.       Sükün üzerine mebni. “اضرِبْ”

b.      İllet harfinin hafzı üzerine mebnî. “ادْعُ”, “اسْعَ” ve “ارْمِ”. Nakıs fiili muzariden çekimlenen emirler için. “رَمَى” - “يَرْمي” - “تَرْمي” - “ارْمِ”

c.       Nun harfinin hazfı üzerine mebnî. “اذهبوا”, “اذهبا” ve “اذهبي” gibi… ef’âl-i hamse için…

           

Not: Kûfelilere göre emir fiilleri mu’rebtir. Onlara göre “اذهبْ”in aslı “لِتذهبْ”tir. Emir lâm’ı ve muzariyat harfi olan “ت” hazfedilmiş ve vasıl hemzesi eklenmiştir.

S3. Fiil-i muzari mu’reb midir mebnî midir?

C3. 2 durum hariç genel itibariyle Fiil-i muzariler mu’rebtir. “يذهبُ”, “لم يذهبْ”, “يذهبون” ve “لن يذهبوا” örnekleri mu’rebtir.

Not: Fiil-i muzarinin mebnî olduğu iki yer.

1.      Nun-i nisa eklenen fiil-i muzariler. Sükün üzerine mebni olurlar.

Anneler emziriyor.

الأمهات يُرْضِعْنَ

2.      Tekid nun’u bitişen fiil-i muzariler. Fetha üzerine mebnî olurlar.

	هل تضرِبَنَّ
	هل تضرِبَنْ

Not: Tekid nun’u alan fiil-i muzari, cemi müzekker, müfred muhataba veya tesniye ise mebnî olmazlar. “لتبلوُنَّ”, “لا تَتَّبِعَانِّ”, “إمَّا تَرَيِنَّ”, “الطلاب يذهبُنَّ” ve “أنتِ تذهبِنَّ” örnekleri mu’rebtir. Tekid nun’u ile fiil arasında herhangi bir zamir bulunması takdirinde mebnîlik bozulur.

S4. Ağır Tekid nun’u alan Fiil-i Muzarideki değişmeler nasıl olur. (Ef’âl-i Hamse için)

C4.

3.      aşama	2. aşama	1.      aşama
تذهبُنَّ	تذهبونَّ	تذهبونَنَّ	Cemi müzekker
تذهبِنَّ	تذهبينَّ	تذهبينَنَّ	Müfred muhataba
تَذْهَبَانِّ	تذهبانَّ	تذهبانِنَّ	Tesniye

1.      Aşamada 3 tane nun harfinin artarda gelmesi sebebiyle bir tanesi hazfedildi.

2.      Vav ve ye zamirleri iki sakin harfin karşılaşması sebebiyle hazfedildi.

3.      Tesniye’nin elif zamiri, tekid nun’u almış müfred muhatab “تذهبَنَّ” ile karışmasın diye hazfedilmez.

S5. Fiil-i Muzari niçin mu’reptir ?

C5. Lafzen ve manen isme benzediği için.

1.      Fiil-i Muzari hareke ve sükün; aslî-zaid harfler ve harf sayıları itibariyle İsm-i Fâil’e benzer.

يُقَاتِل	يَضْرِب	Fiil-i Muzari
مُقَاتِل	ضَاْرِب	İsm-i Fâil

2.      Fiil-i Muzari ve İsm-i Fail şimdiki zaman ve gelecek zaman anlamlarını alabilme potansiyeli sebebiyle benzerlik arzederler.

3.      Her ikisi de i’raba ihtiyaç duyacak farklı anlamları deruhte ederler.

Zeyd ne güzel birisi.	ما أحسنَ زيداً
Zeyd güzel iş yapmadı.	ما أحسنَ زيدٌ
Balık yeme. Süt iç.	لا تأكل السمك وتشربُ اللبن
Hem balık yeyip hem süt içme.	لا تأكل السمك وتشربَ اللبن